Bibliotheek

Alle lof zij Allah, Heer der werelden en de vrede en zegeningen over de zegel der profeten, Mohammed ﷺ de zoon van ‘Abdiellah, zijn familie en eenieder die hem volgt tot aan de Dag des oordeels. Voorts:

Het gemak (al-yoesr) is één van de grote doelstellingen van de religie. Allah heeft gemak de basis laten zijn voor alles wat Hij Zijn dienaren heeft opgedragen, en zo ook alles wat Hij hen verbood in Zijn Boek en de Soennah van Zijn profeet ﷺ. Allah heeft ons geboden om dit als maatstaf te nemen in ons begrip van religie en het handelen en het uitnodigen ernaar. Allah zegt: “Allah wenst voor jullie het gemakkelijke en Hij wenst niet voor jullie het ongemak.” Soerat al-Baqarah (2) aayah 185.

De boodschapper van Allah ﷺ zei: “De beste van jullie religie is de meest gemakkelijke, de beste van jullie religie is de meest gemakkelijke.” In een andere versie: “Jullie zijn een natie waarmee gemak beoogd wordt.” Overgeleverd door Imam Ah’mad met een authentieke keten van overleveraars.

Maar wat is de betekenis van de eenvoud en gemak van de religie? Het vers werd geopenbaard in de betekenis van het gemak van Allah’s bevel in het eten van degene die ziek is of op reis is (tijdens de Ramadan). Maar de vraag is: was het vasten de basis voor het fundament van eenvoud en gemak in de religie waar geen moeilijkheid in zit? Stel dat iemand zegt: “Als wij de helft van de maand vasten dan was dit makkelijker geweest, en als het nog minder dan de helft dan was het nog makkelijker, en als wij helemaal niet opgedragen werden met vasten dan was het helemaal eenvoudig..!”

Wat er wordt gezegd over het vasten kan ook voor alle geboden van Allah gezegd worden, zoals het gebed, de H’adjj, Zakaat en de djihaad zowel met geld als met leven. Het zijn allemaal geboden waarin een zekere mate van moeilijkheid in zit. Als de betekenis van het gemak is dat mensen niet met het minste van moeilijkheid opgedragen zouden worden, dan zou er geen gebod zijn voor het gebed, het vasten, de H’adjj, Zakaat en djihaad, omdat het verrichten van een handeling waar helemaal geen ongemak in zit het meest gemakkelijk is.

Dus: wat is de betekenis van gemak in de religie? De betekenis ervan, naar mijn mening, is het bereiken van een minimum van moeilijkheid. Bijvoorbeeld: Als het onvermijdbaar is een manier te vinden om geld te verdienen waardoor je niet bij mensen gaat bietsen en bedelen om geld te verdienen dat je nodig hebt voor voedsel, kleding, huisvesting en een extraatje waar je een deel van spaart en een deel van weggeeft als liefdadigheid, dan is de beste manier om dit te realiseren door te werken waarin een minimum aan moeilijkheid in zit. Stel dat de Shaytaan tegen je zegt: “Het niet werken is de gemakkelijkste manier van alle ontberingen, dus is het beter voor jou om helemaal niet te werken!” Je zult tegen hem zeggen - wanneer je verstandig bent - “In beginsel klopt dit wel, kwaadaardig schepsel! Maar zie wat het resultaat is van werkloosheid, het maakt het psychologisch nog moeilijker en misschien ook fysiek. Mijn werk, ondanks de moeilijkheid ervan, is uiteindelijk makkelijker dan werkloosheid, wat ogenschijnlijk lijkt alsof er hierin geen ontberingen in zit.”

Hetzelfde geldt voor religie; wat Allah ons gebiedt te doen verwezenlijkt voor ons noodzakelijke doelen, doelen die de enige weg zijn naar geluk. Maar aangezien dit verwezenlijkt moet worden door handelingen, is het onontkoombaar een beetje inspanning te leveren en moeilijkheden tegen te komen. Allah, de Almachtige Schepper die op de hoogte is van alle middelen en doelen, is barmhartig jegens Zijn dienaren, Hij kiest voor ons de hoogste doelen, om ons vervolgens te wijzen op de beste middelen die dit doel bereiken met de laagste moeilijkheidsgraad, zoals Allah zegt in het eerste vers waarin de redenen van het vasten genoemd worden: “O jullie die geloven, het vasten is jullie verplicht, zoals het ook verplicht was voor hen voor jullie, hopelijk zullen jullie (Allah) vrezen.” Soerat al-Baqarah (2) aayah 183.

Het doel dat beoogd wordt met het vasten is vroomheid, en de manier om dit nobele doel te bereiken, en er is geen andere manier dan deze, is het vasten van de vastenmaand Ramadhaan.

Daden kunnen, in harmonie met de doelen en de middelen ervan, verdeeld worden in vier soorten:

De beste van deze vier is: een zeer goed doel en een gemakkelijk middel dit doel te bereiken. En dit is door Allah gekozen voor Zijn dienaren.

En de ergste van allen: een zeer slecht doel en een moeilijk middel dit doel te bereiken. Een voorbeeld hiervan is het bestrijden van moslims door de ongelovigen. Zij spenderen hun geld en levens om dit slechte doel te bereiken. Een ander voorbeeld is wat de hypocriet leugenachtig uitvoert van gebed, vasten, de bedevaart, het geven aalmoes en de djihaad.

Een minder erge variant: een slecht doel en een makkelijk middel.

En beter dan dit: een goed doel maar een moeilijk middel. Dit omvat alles dat ingaat tegen de Soennah van alle types van goede daden.

Ibn ‘Abbaas (moge Allah tevreden met hem zijn) levert over via Djoewayriyyah g dat de profeet ﷺ bij haar naar buiten ging (vanuit haar huis), nadat hij het gebed van de dageraad verricht had, terwijl zij zich nog in haar gebedsplaats bevond. Toen hij in de loop van de ochtend terugkwam, zat ze daar nog steeds. Hij vroeg haar: “Ben je nog bezig met wat je deed toen ik wegging?” Ze antwoordde: “Ja,” en de profeet ﷺ zei: “Ik heb na jou drie keer vier zinnen uitgesproken die zwaarder zouden zijn, mochten ze gewogen worden naast de woorden die jij vandaag hebt uitgesproken. Deze woorden zijn: “Soebh’aana llaahi wa bih’amdihie ‘adada khalqihi, wa ridhaa nefsihi, wa zinata ‘arshihi, wa midaada kalimaatih.” (Geprezen is Allah en alle lofprijzingen komen hem toe, evenveel als het aantal van Zijn Schepselen, als de mate van Zijn Tevredenheid, als het gewicht van Zijn Troon en als het aantal van Zijn Woorden). Overgeleverd door Imaam Moeslim. 

De overlevering duidt erop dat het volgen van de boodschapper van Allah ﷺ in zijn aanbiddingen de gelovige middels weinig daden en in korte tijd een immens grote beloning oplevert. Verlies is er voor hen die de gedenkingen van de boodschapper van Allah ﷺ verwisselen met gedenkingen die zij zelf hebben verzonnen of bedacht is door hun meesters. Op zijn best is het een grote inspanning en een geringe beloning die men hiervoor ontvangt. Daarom zeiden sommigen van de metgezellen: “Het middelmatig zijn in de Soennah is veel beter dan streven en het inspannen in een innovatie (bid’ah).” Als deze gedenkingen Shirk of zaken die verboden zijn bevatten dan kan het van de type zijn waarover Allah  zegt: “Heeft het bericht over de Opstanding jou bereikt? Er zijn gezichten die op die Dag angstig zijn. Werkend en zwoegend. Die de brandende Hel binnengaan.” Soerat al-Ghaashiyah (88) aayah 1-4.

En de uitspraak van Allah: “En Wij wenden Ons tot de daden die zij hebben verricht en Wij maken die tot verstrooid stof.” Soerat al-Foerqaan (25) aayah 23. 

Aldus is religie in alle opzichten vergemakkelijkt in deze zin die wij genoemd hebben. Sheikh Saalih’ ibn H’oemayd zij in zijn preek over de aard van het gemak in de religie: “Het gemak is een doel van een van de doelen van deze religie (Islaam), en een algemeen kenmerk van de islamitische Sharie’ah in haar regelgevingen en overtuigingen, morale en onderlinge betrekkingen, en de fundamenten en de vertakkingen. Onze Heer, met Zijn genade en vrijgevigheid, belast Zijn dienaren niet met vermoeidheid, en schrikt ons niet af zoals mensen dat wel doen, maar heeft Zijn religie neergedaald uitgaande van zachtmoedigheid en gemak.

Gods wet is de rechtgeleide middelweg in de Tawh’ied, makkelijk en flexibel wat betreft de handelingen (die dienaren uit moeten voeren). Alle dank is voor Allah: “Allah wenst voor jullie het gemakkelijke en Hij wenst niet voor jullie het ongemak.” Soerat al-Baqarah (2) aayah 185.

Het gemak in de religie heeft ook andere betekenissen, waaronder: dat Allah mensen niet belast met wat zij niet aankunnen, maar wat binnen hun vermogen ligt. Sheikh al-Islaam Ibn Taymiyyah (moge Allah hem genadig zijn) zei: “Denk na over de uitspraak van Allah: “Allah belast niemand dan volgens zijn vermogen.” Soerat al-Baqarah (2) aayah 286, dat mensen wat betreft de geboden zich bevinden in uitgestrektheid en niet in de bedruktheid en moeilijkheid. Het vers impliceert dus dat hetgeen waarmee Allah Zijn dienaren heeft opgedragen geen moeilijkheid en bedruktheid inhoudt anders dan wat een persoon kan: het kan zijn dat hij een handeling wel kan verrichten maar met een zekere moeilijkheid en last. Maar zijn vermogen waarmee hij belast is, is zonder overdreven energie en moeite.” Zie al-Fataawa 14, Tefsier deel 1 blz. 137-138. 

Onder het gemak van daden: handelingen die, ondanks dat zij een moeilijkheidsgraad bevatten, behalve dat Allah deze handelingen op vele manieren makkelijk maakt. Zoals de Edele Qor-aan in het memoriseren, begrijpen en het gedenken ervan.

Onder het gemak van daden: wat een gelovige ondervindt van een spiritueel genoegen in een aanbidding, zodat hij bijna de moeilijkheidsgraad ervan vergeet.

Onder het gemak van daden: dat de gelovige een zeker doel waar hij van houdt wil bereiken, maar hij weet dat het alleen kan worden bereikt door een bepaalde aanbidding waardoor hij gedreven is deze uit te voeren om het beoogde en geliefde resultaat te behalen waardoor deze daad voor hem gemakkelijk wordt. Zoals het voorbeeld in het volgende vers over het gebed: “En vraagt (Allah) om hulp door middel van geduld en het gebed. En voorwaar, dat is zwaar, behalve voor de ootmoedigen. (Zij zijn) degenen die ervan overtuigd zijn dat zij hun Heer zullen ontmoeten en dat zij tot hem zullen terugkeren.” Soerat al-Baqarah (2) aayah 45-46.

En de uitspraak van Allah: “Draag voor (O Mohammad) wat aan jou in het Boek geopenbaard is en onderhoud het gebed. Voorwaar, het gebed weerhoudt van de gruweldaad en het verwerpelijke. Zeker, het gedenken van Allah (het gebed) is groter en Allah weet wat jullie bedrijven.” Soerat al-‘Ankaboet (29) aayah 45.

De boodschapper van Allah ﷺ stond voor het (nacht) gebed totdat zijn voeten opgezwollen waren. ‘Aa-ieshah vroeg hem: “O boodschapper van Allah, waarom leg je jezelf dit op terwijl Allah je voorbije en toekomende zonden vergeven heeft?!” Hij antwoordde: “Mag ik dan geen dankbare dienaar zijn?!” Overgeleverd door al-Boekhaarie en Moeslim.

Het enthousiasme zijn Heer te gedenken en een gevoel van genot wat geen groter genot kent middels aanbidding heeft ertoe geleid dit gemakkelijk voor hem te maken al lijkt het dat dit heel moeilijk is.

Onder het gemak van de daden is het feit dat Allah alle ontberingen van een daad kan verwijderen totdat er nauwelijks iets van de moeilijkheid overblijft. Het moeilijkste wat een mens meemaakt is dat hij gedood wordt, maar de boodschapper van Allah ﷺ zei hierover: “De enigste pijn die een martelaar ondervindt tijdens het gevecht is als de beet van een mier die een van jullie ondervindt.” Overgeleverd door at-Tirmidzie. 

Allah heeft gegarandeerd om de geboden en de verboden die Hij neergedaald heeft te vergemakkelijken. Het is dus aan ons om dit ook in onze praktijk te begrijpen. Daarom zei de boodschapper van Allah ﷺ hiernaar verwijzend: “De beste van jullie religie is de gemakkelijkste, de beste van jullie religie is de gemakkelijkste, de beste van jullie religie is de gemakkelijkste.” De zinsnede “de beste van jullie religie” is een verwijzing naar de praktische uitwerking van de religie en niet die door Allah is geopenbaard, want deze is in oorsprong al door Allah vergemakkelijkt en niet onderhevig is aan de vergemakkelijking door de mens.

Een van de beste dingen die ik hierover heb gelezen in de toepassing van deze overleveringen is wat door Imam al-Boekhaarie in zijn Sah’ieh’ is vermeld via Arraq ibn Qays dat hij zei: “We waren aan de oever van de rivier de bij al-Ahwaaz toen Aboe Barzah al-Aslami op een paard kwam; hij liet zijn paard en ging bidden. Zijn paard ging ervan door. Hij liet zijn gebed achterwege en ging zijn paard achterna en nam deze. Hij kwam terug en maakte zijn gebed af. Onder ons was een man die zei: “Zie deze oude man, hij laat het gebed achterwege vanwege zijn paard…!” Aboe Barzah al-Aslami zei: “Niemand heeft mij iets verweten sinds de dood van de boodschapper van Allah…mijn huis is ver weg van hier, als ik het paard zou laten dan zou ik mijn huis niet kunnen bereiken.”

Maar wat Aboe Barzah gedaan heeft is totaal anders dan wat de mensen vandaag de dag doen in hun keuze wanneer de geleerden verschillende meningen hebben over een bepaalde zaak. Iemand zegt tegen zichzelf: “zolang de religie gebaseerd is op gemak zal ik kiezen wat voor mij het gemakkelijkste is en voor de mensen” en begint vervolgens te kijken naar de uitspraken van de geleerden met deze visie. Hij zegt bijvoorbeeld: “De mening van de H’anafieten is moeilijk, maar de mening van de H’anbalieten is nog moeilijker. Maar de mening van de Maalikieten is makkelijk, en nog makkelijker is de mening van de Shaafi’ieten. Het makkelijkste van alles is de uitspraak van die en die geleerde die er een andere mening op nahoudt dan hen allen. Ik neem de uitspraak van deze geleerde.”

De juiste aanpak is dat de gelovige tegen zichzelf zegt: zolang de religie van alle zijden eenvoudig is, zal ik kiezen voor de uitspraak met de bewijzen die het meest dicht bij de islamitische wetgeving is. Want een zaak die het meest dichtbij de islamitische wetgeving is, is die het dichtst bij het doel is die bereikt wordt door een minimum aan ongemak.

Men kan zeggen: “Is het niet van de boodschapper van Allah ﷺ, dat wanneer hij een keuze kreeg tussen twee zaken hij dan koos voor de makkelijkste?” Het antwoord is dan: “Jazeker, wanneer hij de keuze kreeg zoals in de uitspraak van Allah: “(Voor) wie van jullie ziek is of iets aan zijn hoofd heeft, dat hem last bezorgt (en waardoor scheren noodzakelijk is) is er Fidyah (een vervangende plicht): het vasten of het voeden (van armen) of het slachten van een offerdier.” Soerat al-Baqarah (2) aayah 196.

En de keuze betekent dat ieder van de dingen waaruit gekozen wordt leidt naar het vereiste doel, maar sommige kunnen gemakkelijker zijn voor de mens dan andere zaken, dan kan hij kiezen. Maar het onderwerp waar we het over hebben (het kiezen van de makkelijkste mening) heeft niets van doen van de vrije keuze waaruit gekozen kan worden. Maar vereist is, is dat men het oordeel van Allah kent over een zaak waarover verschillende meningen zijn. Wanneer deze uitspraken elkaar tegenspreken, kan het nooit zo zijn dat eenieder het bij het juiste einde heeft, het doel bereikend. Wanneer de bewijsvoeringen gelijk zijn wat betreft de sterkte ervan en het niet mogelijk is de juiste mening te onderscheiden van de andere meningen, is het in dit geval het nemen van de makkelijkste mening wel een juiste manier van handelen.

Maar het kan voorkomen dat het de mensen moeilijk wordt gemaakt in de religie. En dit is dan een straf van Allah voor sommige mensen vanwege hun halsstarrigheid, zoals Allah zegt over de joden: “En vanwege het onrecht van de joden, hebben Wij voor hen (bepaalde) goede toegestane (soorten voedsel) verboden en vanwege hun veelvuldig afhouden van de Weg van Allah.” Soerat an-Nisaa-e (4) aayah 160. 

Wat betreft de moeilijkheid in de religie bij sommige mensen is dit te wijten aan hun verkeerde begrip van de religie en het opleggen van sommige zaken die niet door Allah zijn geboden. Dit is een zaak wat voorkomt bij mensen van deze natie voor wie Allah de gemakkelijke religie heeft gekozen waarover Allah heeft gezegd: “(Zij zijn) degenen die de Boodschapper van Allah volgen, de ongeletterde profeet waarover bij hen, in de Tawraat en in de Indjil, geschreven is. Hij beveelt hun het behoorlijke en hij verbiedt hun het verwerpelijke, en hij staat hun de goede dingen toe en bij verbiedt hun de slechte dingen. En bij bevrijdt hun van kun lasten en van de boeien die op hen rustten. Degenen die hem geloven, hem bijstaan en hem helpen en die het Licht (de Qor-aan) volgen dat met hem is neergezonden, zij zijn degenen die welslagen." Soerat al-A’raaf (7) aayah 157. 

Deze ontberingen die als een soort straf zijn waarmee de moslim zijn Heer aanroept hem te beschermen hiervoor en toevlucht ervoor zoekt. "Onze Heer, bestraf ons niet als wij vergeten of als wij fouten maken. Onze Heer, belast ons niet zoals U degenen voor ons belast heeft. Onze Heer, belast ons niet met wat wij niet kunnen dragen en scheld ons kwijt en vergeef ons en wees ons genadig. U bent onze Meester en help ons tegen het ongelovige volk." Soerat al-Baqarah (2) aayah 286.

En onze laatste smeekbeden is alle lof is voor Allah de Heer der werelden.